گرسنگی مفید
روزه داری یک عمل دشوار است و اصلی ترین دلیل مشکل بودن نخوردن و نیاشامیدن، این است که این دستور خارج از روال عادی زندگی به حساب می آید. با این حساب، به نظر می رسد داشتن یک رژیم کم خوراک نه تنها مضر نیست، بلکه می تواند به سلامتی و تقویت بدن و از بین رفتن مواد ذائد ذخیره شده در بافت ها نیز کمک کند. به عنوان نمونه، در صورتی که چند ساعت مواد غذایی از جمله چربی ها تامین نشوند، بدن از دخایر چربی خود استفاده می کند.
این ذخایر به مرور کمتر شده و در نتیجه گرسنگی می تواند به پاکسازی و سوختن انواع چربی های اضافه در بدن منجر شود. به طور کلی در زمان گرسنگی بدن برای تامین منبع انرژی خود به دنبال چربی های ذخیره می گردد که عموما چربی های مضر هستند. با این حال، نباید فراموش کرد که زمانی گرسنگی در حد و اندازه معتدل می تواند به سوختن چربی های اضافه منجر شود، که شخص در فاصله سحر تا افطار چند برابر میزان معمولی غذا نخورد. برخی از افراد به طور افراطی برای جبران گرسنگی روز اقدام به خوردن غذا پس از افطار می کنند که این کار باعث چربی های مازاد نیز می گردد. یکی از روش هایی که باعث می شود گرسنگی نتیجه خوبی به همراه داشته باشد، خودداری از خوردن غذاهای پر چرب و پر کالری است. در این حالت هنگام گرسنگی در طول روز، بدن به سراغ چربی های انباشته خواهد رفت.
با این حال، مصرف مایعات و تامین میزان آب مورد نیاز بدن نباید به هیچ عنوان نادیده گرفته شود، چرا که می تواند به هضم بهتر همان چربی های انباشته کمک کند.
شربت های رمضانی
شاید مهم ترین بخش از رژیم غذایی که در ماه رمضان مورد توجه روزه داران قرار می گیرد، نوشیدنی ها و کنترل آب بدن باشد. دلیل این موضوع نیز ساده است: تشنگی در طول روز و مدت زمان روزه داری محسوس تر و تا حدودی دشوار تر از گرسنگی خود را نشان می دهد. به این ترتیب، می توان نتیجه گرفت که یک برنامه ریزی منسجم و مشخص برای تامین نیاز بدن به آب و مایعات لازم است تا در دستور کار مسلمانان و روزه داران در ماه میهمانی خدا قرار گیرد.
طبق توصیه های کارشناسی، بهتر است مایعات بدن در فاصله افطار تا سحر نه صرفا از طریق نوشیدن آب، که با نوشیدن انواع مایعات طبیعی و پر خاصیت مانند آب میوه ها و دمنوش ها و شربت های گیاهی و ارگانیک تامین گردد. به عبارت دیگر، با نوشیدن آب میوه و شربت ها و دمنوش های گیاهی، نه تنها آب بدن به میزان مورد نیاز می رسد، که برخی ویتامین ها و املاح ضروری بدن نیز فراهم خواهند شد.
یکی از نکات مهم برای انتخاب نوشیدنی این است که با توجه به چالش های پیش روی دستگاه گوارش، از نوشیدنی هایی مصرف شود که این دستگاه و اندام آن را تقویت می کنند. از میان چنین نوشیدنی هایی می توان به آب سیب، آب به و آب گلابی اشاره کرد. یکی دیگر از مایعات مفید و مغذی که مصرف آن در ماه رمضان به کرات توصیه می گردد، شیر است. شیر نه تنها خود منبعی از پروتئین و چربی محسوب می شود، بلکه می تواند با سایر مواد غذایی مانند مغزیجات، خرما و … ترکیب شده و یک مجموعه کامل از املاح و عناصر مورد نیاز بدن را مهیا کند. همچنین شربت هایی مانند شربت زرشک و خاکشیر و لیمو برای تامین ویتامین ها و املاح و همچنین کمک به کاهش عطش موثر هستند.
سرخ کردنی یا پختنی؟
در ماه رمضان سوالات و ابهامات زیادی برای تغذیه در هنگام سحر و افطار وجود دارد. برخی در مورد محتوی و برخی دیگر در مورد نحوه تهیه غذا با سوالاتی مواجه می شوند که البته در صورتی که جدی و پیگیر باشند، جواب این سوالات از منابع و افراد مختلفی به دست می آید. یکی از این سوالات که به ویژه برای کدبانو های خانه دار جوان پیش می آید، تصمیم پیری برای تهیه غذاهای سرخ کردنی و یا غذاهای پختنی است.
به عنوان نمونه، بسیاری از خانواده ها از این بابت دچار ابهام هستند که برای افطار یا سحر آش و حلیم درست کنند یا کتلت و کوکو و سایر غذاهای مشابه؟ نکته اساسی این جاست که صرفا پختنی بودن سا سرخ کردنی بودن یک غذا نشان دهنده سالم یا مضر بودن آن نیست. هر چند توصیه می شود که برای ماه رمضان از مصرف روغن به ویزه روغن های سرخ کردنی یا جامد پرهیز شود، اما خوردن غذاهای نفخ آوری مانند آش رشته نیز چندان صحیح نیست. غذاهای سنگین با فشاری که بر معده وارد می کنند، می توانند منجر به سوء هاضمه شوند.
یکی از عادت های غیر اصولی تغذیه در ماه رمضان، خوردن زولبیا و بامیه است که به دلیل برخورداری از قند و چربی فراوان، اثرات مضر و بدی بر روی دستگاه گوارش می گذارد. از جمله مفید ترین خوراکی ها در ماه رمضان برای روزه داران، می توان به انواع حلیم اشاره کرد. حلیم دارای مقادیر قابل توجهی از غلات بوده و اگر در پخت آن از گوشت نیز استفاده شود، یک وعده کامل و بسیار پربار غذایی خواهد بود. ناگفته نماند که برخی از خانواده ها عادت به خورد حلیم های چرب و یا به همراه شکر و ادویه جات فراوان دارند که این مسئله نیز باعث عوارض نا مطلوبی خواهد شد.
روزه گرفتن سالمندان
به طور کلی تعداد افراد سالمندی که اقدام به گرفتن روزه و پرهیز از خوردن و آشامیدن در ماه رمضان می کنند، بیشتر از جوانان است. چرا که این افراد در گذشته از تغذیه سالم تر و طبیعی تر برخوردار بوده و بنیه ای نسبتا قوی تر دارند. همچنین نسل کهن سالان به روزه گرفتن عادت کرده اند و بر اساس باور ها و اعتقادات، پایبندی زیادی به این موضوع نشان می دهند. به همین دلیل برای روزه داران مسن می بایست دستور العمل ها و ملاحظات خاصی در نظر گرفته شود تا بتوانند با فشار و سختی کمتری روز های ماه رمضان را پشت سر بگذارند.
از جمله مهم ترین موارد، این است که در فاصله افطار تا سحر وعده های غذایی بیشتری مصرف کنند این وعده های غذایی نباید چرب و سنگین و حاوی ادویه جات و مواد طعم دهنده زیادی باشد. از طرف دیگر افراد سالمند در طول روز به انرژی کمتری احتیاج دارند و مصرف قند زیاد به علاوه غذاهای پر کالری توصیه نمی شود. از سوی دیگر، بهتر است غذای سالمندان آبکی بوده و بیشتر از سوپ و سبزیجات پخته تشکیل شده باشد. در این صورت هم میزان آب لازم برای بدن فراهم می شود و هم این که هضم این گونه غذاها برای سالمندان آسان تر خواهد بود. مصرف سبوس و فیبر گیاهی که در غذاهایی از جمله نان سبوس دار، آلو و … یافت می شود، به کارکرد بهتر روده ها کمک خواهد کرد.
روزه داری و بارداری
از جمله چالش هایی که همواره زنان و مادران مسلمان با ان مواجه بودند، می توان روزه گرفتن یا نگرفتن در دوران بارداری اشاره نمود. بسیاری از زنان تصور می کنند که روزه گرفتن در طول دوره کامل نه ماهه بارداری، اشتباه و مغایر با سلامتی خود و جنین است. به این ترتیب، به طور کلی از روزه گرفتن پرهیز می کنند. با این حال به گفته برخی پزشکان و کارشناسان، روزه گرفتن در مدت زمان بارداری به شرط رعایت زمان و دستورات تغذیه آن، می تواند بدون خطر طی شود.
یکی از این نکات، عبارتست از روزه نگرفتن در فاصله سه ماه ابتدای دوره بارداری. در این مدت به دلیل شکل گرفتن مغز جنین، اگر مواد مغذی و کافی به بدن مادر نرسد، رشد مغزی و عقلی نوزاد با مشکل مواجه شده و ناقص باشد که چنین مسئله ای بدون شک منجر به ایجاد مشکلات حاد در سنین بالاتر خواهد شد. البته اگر در هنگام ماه رمضان، دوره بارداری مادر از سه ماه بیشتر باشد نیز می بایست با رعایت موارد خاصی روزه بگیرد. مثلا مادر باید از نظر جسمی کاملا سالم باشد و بدن وی هیچ کمبود و بیماری و یا نارسایی خاصی نداشته باشد. ضمن این که جنین نیز باید از شرایط سلامت برخوردار باشد. با اطمینان از تمامی این موارد، باز هم لازم است مادران باردار هنگام ماه رمضان برای روزه گرفتن با پزشک خود مشورت کرده و پس از معاینه و اجازه وی، اقدام به انجام آن فریضه کنند.
رمضان برای کنکوری ها
یک تناقض و نگرانی قدیمی و البته درست برای کنکوری ها در ماه رمضان وجود دارد و آن هم چگونگی روزه گرفتن است. روزه گرفتن برای دانش آموزانی که درگیر امتحان کنکور هستند نه تنها یک دغدغه جدی است، بلکه در صورت رعایت نکردن برخی از ملاحظات و دستور العمل ها می تواند اثرات منفی روی برنامه مطالعه و درس دانش آموزان باشد.
یک طرف این موضوع گرسنگی و تشنگی و نیاز به تامین مواد غذایی مفید مغز است و یک بخش دیگر، تمرکز و غلبه بر نگرانی ناشی از این شرایط دشوار. می دانیم که مورد دوم پس از مدتی تبدیل به عادت خواهد شد و اثر روانی روزه داری به منظور کاهش کار دشواری همچون مطالعه کنکور، چند روز پس از آغاز ماه رمضان کمرنگ تر می شود. اما برای بهبود اثر گرسنگی بر قدرت و فعالیت مغزی، لازم است نکات مهمی برای روزه داری کنکوری ها مد نظر قرار بگیرند.
یکی از اصلی ترین مواد لازم برای فعالیت مغز، آب می باشد. آب موجب بهتر شدن جریان اکسیژن و گردش خون در مغز شده و به دفع سموم و مواد مضر کمک می کند. در نتیجه لازم است آب و مایعات به میزان کافی و زیاد در فاصله میان افطار و سحر نوشیده شود و یا از غذاهای آبکی و سوپ استفاده گردد. موضوع مهم دیگر مصرف و تامین قند مورد نیاز برای عملکرد مغز می باشد. با توجه به زمان جذب غذا، بهتر است بیشترین زمان مطالعه جدی برای کنکور، از زمان خوردن سحری تا قبل از ظهر باشد. در این مدت قند کافی به مغز رسیده و قدرت تحلیل مطالب را دارد. به عبارت دیگر بهترین زمان مطالعه را شش ساعت پس از سحری و سه ساعت پس از افطار می دانند. دانش آموزان و کنکوری ها نباید برخورداری از خواب کافی و استراحت مغز به مقدار لازم را نادیده بگیرند.