تخم گشنیز گیاهی است که همه ما آن را می شناسیم و به عنوان یکی از سبزی های خوراکی استفاده می شود. این گیاه به نوعی جزو گیاهان بومی مدیترانه بوده و در کشور ایران نیز به مقدار زیاد رشد می کند. ظاهر آن شبیه جعفری و ارتفاع حدود ۸۰ سانت به خود می گیرد. همه ایرانی ها از گشنیز برای اضافه کردن به غذاهای خاص و خوشمزه استفاده می کنند، با این حال ممکن است شباهت برگ های آن با جعفری، برخی را به اشتباه بیاندازد. گیاه گشنیز در خوراکی هایی شبیه به کوکو سبزی و آش استفاده می شود. عطر و بوی مورد پسند و نوستالژیکی به غذا می دهد و در روستا ها و مناطقی که هنوز ارتباط انسان با طبیعت و روییدنی های سالم برای افزودن به غذا و نان باقی مانده است، مصرف گشنیز در آش یا نان محلی باعث عطر و طعم فوق العاده ای خواهد شد.
گیاه گشنیز جزو گیاهان علفی بوده و همان طور که اشاره شد، معمولا به صورت خود رو در نواحی با آب و هوای مناسب رشد می کند و در دسترس است. تخم گشنیز یکی از محصولات این گیاه به شمار می رود که به تنهایی دارای ارزش غذایی بالا و منحصر به فرد است.
برای بهره مند شدن از خواص گشنیز مانند سایر محصولات گیاهی و دامی، قبل از هر چیز باید به طبیعت آن توجه کرد. طبع گشنیز سرد و خشک بوده و طبع تخم گشنیز هم به همین ترتیب برای افراد دموی مزاج یعنی کسانی که مزاج گرم و مرطوب دارند مناسب تر است. سایر افراد با مزاج های گوناگون نیز می توانند از این ماده مغذی استفاده کنند به شرطی که محتاط بوده و از مصرف افراطی بپرهیزند. یکی از مناسب ترین زمان ها برای مصرف تخم گشنیز، فصل تابستان است که دمای بدن افراد گرم مزاج بالا تر رفته و رطوبت بدن کاهش می یابد.
تخم گشنیز به صورت بوداده یا پوست کندن در منازل و به عنوان یک ادویه در ترکیب غذایی اضافه می شود. برای خوش طعم کردن این ماده می توان آن را با مواد دیگری از جمله عسل یا شیره خرما یا عرقی جات و شربت هایی مثل عرق بیدمشک یا شربت سکنجبین مخلوط کرد.
با توجه به رویش فراوان گشنیز، طب سنتی به خوبی با این گیاه آشنا بوده و از آن به عنوان ضد عفونی کننده دومین کننده و یک آنتی باکتریال طبیعی یا ضد میکروب استفاده می شده است. این بخش از خواص تخم گشنیز زمینه استفاده موضعی از آن را نیز فراهم می کند. عنوان نمونه، کسانی که در اطراف چشم دچار التهاب بوده و در معرض عفونت و میکروب هستند، می توانند کمی از آن را به دور چشم بمالند. افرادی که دچار سایر مشکلات پوستی و اگزما هستند نیز اگر مخلوطی از تخم گشنیز پودر شده با عسل و آب را بر روی محل التهاب قرار دهند، پس از مدتی تاثیر قابل توجه این روش را خواهند دید.
علاوه بر مصرف تخم گشنیز به شکل تنها، این قابل ترکیب با سایر ادویه ها مانند شکر نیز می باشد. گشنیز حاوی ویتامین های آ، ب و ث بوده و این ترکیبات ویتامینی، نقش بسزایی در بالا بردن ضریب و قدرت ایمنی بدن دارند. در برخی از ماه های سال به دلیل تغییرات آب و هوایی، بدن بیشتر در معرض انواع بیماری ها قرار می گیرد که به همین دلیل در صورت مصرف مقدار کافی تخم گشنیز، توان مقابله بدن در برابر این بیماری ها بالا تر خواهد رفت. غیر از انواع ویتامین، این دانه ها حاوی عناصری مانند آهن، منیزیوم و پتاسیم بوده و از این رو سرشار از امتیاز برای حفظ سلامت بدن هستند.
هر چند اندازه دانه های تخم گشنیز بسیار کوچک است، با این حال بخش قابل توجهی از آن را فیبر گیاهی تشکیل می دهد. فیبر موجود در تخم گشنیز یک منبع عالی برای تقویت و بهبود فعالیت دستگاه و اندام گوارشی خواهد بود. جداره روده و معده را پاکسازی و سالم سازی کرده و به جذب غذا کمک می کند.
علاوه بر این، به دلیل خاصیت ضد باکتری و ضد میکروبی، برای درمان زخم و التهاب اندام گوارشی همچون زخم معده و زخم روده موثر است. توجه به خاصیت ضدعفونی کنندگی درمان اگزما و بیماری های پوستی
از خصوصیات مهم دیگری که تخم گشنیز دارد، کمک به ترشح انسولین و در نتیجه کمک به تنظیم قند خون است. به همین سبب برای بیماران دیابتی یا افراد در معرض دیابت، عامل پیشگیری و کمک به درمان تلقی می شود.
تنظیم فعالیت غده تیروئید از دیگر مزیت های مصرف تخم گشنیز است.