برنج به عنوان یکی از اصلی ترین غلات مورد مصرف خانواده ها و هم وطنان ایرانی، دنیای بسیار وسیع و متنوعی از نژاد ها و ترکیبات و همچنین فرآیند های مختلف برای تولید محصول مرغوب را در بر دارد. خانواده ها همواره به دنبال تهیه بهترین و با کیفیت ترین برنج به منظور مصرف خود چه به صورت خانگی و چه در مجالس و میهمانی ها بوده اند و همین حساسیت، انتخاب برنج مرغوب را کمی با مشکل مواجه کرده است.
در گذشته میزان برنج تولیدی در مزارع و شالیزار های سطح کشور ایران، جواب گوی مصرف خانوار ایرانی بود و نه تنها در استان های شمالی، که در برخی از استان های نیمه خشک و خشک مانند اصفهان و سیستان و بلوچستان نیز به پرورش و برداشت این محصول پرداخته می شد. به مرور زمان و اهمیت پیدا کردن مدیریت آب های جاری و آب های زیرزمینی و مواجه شدن با مشکلات ناشی از خشکسالی، برنج شمال همچنان پیشتاز رقابت بازار های داخلی ماند و کشت برنج در سایر استان ها با مشکلاتی مواجه گردید. امروزه به طور کلی کشت برنج بیشتر در استان های گیلان و مازندران انجام می شود و با توجه به تنوع و ازدیاد محصولات تولیدی، اسامی و تفاوت های بسیار جالبی را در بر می گیرند.
شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید برنجی که همه به عنوان برنج ایرانی یا برنج شمالی می شناسیم، شامل دهها نام و ترکیب گوناگون است و بر اساس زمین و محل کشت و همچنین بذر اولیه این نام گذاری ها متغیر خواهند بود. اسامی مختلفی مانند برنج فریدونکنار، برنج طارم، برنج دمسیاه، برنج آمل، برنج هاشمی یا کاظمی یا طارم سنگی و …، تنها تعداد بسیار محدودی از این نام گذاری می باشند.
در حال حاضر با توجه به افزایش جمعیت و نیاز به مصرف بیشتر برنج، برخی ازوارد کنندگان اقدام به واردات برنج خارجی با عناوین و تحت برند های متفاوت کرده اند. برنج هندی و برنج پاکستانی از جمله این برند ها می باشند که شاخص هایی همچون ظاهر مناسب و خوش پخت بودن و به اصطلاح قد کشیدن، جزو این موارد است. برای خرید برنج، چند ویژگی مهم مد نظر مشتریان قرار می گیرد که همین ویژگی ها نیز تا حد زیادی تعیین کننده میزان استفاده از محصولات داخلی یا محصولات وارداتی به شمار می روند. به عنوان نمونه، در مقایسه برنج فریدونکنار کشت دوم با برنج هندی یا پاکستانی، معیار هایی مد نظر مشتریان است که این معیار ها می تواند مشخص کند که استقبال از کدام یک بیشتر خواهند بود.
یکی از اصلی ترین معیار ها، عطر و طعم برنج است. برای بسیاری از ایرانیان، عطر و طعم برنج جزو اولین ملاک های بررسی و انتخاب نوع محصول می باشد. از این رو اولین کاری که هر ایرانی هنگام خرید برنج انجام می دهد، بوییدن آن است. البته در این مورد بسیاری از انواع برنج مازندران مانند طارم فریدونکنار، توانسته اند نظر مشتریان را به خوبی جلب کنند. ولی با این حال، برخی برنج های خارجی نیز در این زمینه موفق بوده اند.
از جمله مهم ترین شاخص هایی که برای بررسی برنج مد نظر قرار می گیرد، زمان برداشت آن است. همان طور که قبلا هم اشاره شد، موضوعات متفاوتی در نام گذاری برنج ایرانی نقش بازی می کنند. زمان برداشت نیز مانند محل کشت یا نام اولین کشاورز برداشت کننده محصول، می تواند معیار خوبی به منظور انتخاب باشد. در این زمینه، با اسامی متفاوتی روبرو هستیم که عبارتند از برنج کشت اول، برنج کشت دوم و برنج چین دوم یا دونوج. به طور کلی برنج هایی که در بازار عرضه می شوند کشت اول می باشند. یعنی زمان آغاز به کاشت ان ها مربوط به فروردین ماه و زمان برداشت آن ها مرداد ماه است. البته کشت برنج مراحل بسیار متنوعی دارد که از جمله این مراحل می توان به آماده سازی بذر، بذر پاشی در خزانه، نشا و وجین اشاره نمود. این مراحل طی کمتر از پنج ماه انجام می گیرد و بر اساس دما و رطوبت هوا و فاصله تا آخرین سم پاشی، کار برداشت انجام می شود.
برخی از شالیکاران، در این مرحله فقط به برداشت دانه های برنج اکتفا می کنند و ساقه ها باقی می ماند تا بتواند دوباره جوانه بزند. از آن جا که همان ساقه ها دوباره محصول می دهند، در نتیجه محصول برداشتی برای بار دوم را چین دوم یا دونوج می نامند. پس همان طور که از نام برنج چین دوم بر می آید، این محصول برگرفته از چیدن دوباره دانه ها از یک ساقه می باشد.
کشت برنج تا حدود زیادی به میزان آب و رطوبت هوای محیط بستگی دارد. استان هایی مانند مازندران و گیلان، دارای منابع آبی و برخوردار از نزولات جوی فراوانی هستند. همچنین رطوبت هوا نیز به مراتب در این استان ها بالا تر از سایر مناطق کشور بوده و شرایط خوبی برای برنج کاری فراهم کرده است. به این ترتیب، برخی از شالیکاران در هنگام برداشت محصول مرداد ماه، بلافاصله زمین را برای یک نوبت کشت دیگر آماده می کنند. البته نباید فراموش کرد که بذر های نوبت دوم کشت، از یکماه قبل از مرداد آماده شده اند. محصولی که در کشت دوم کاشته و پرورش داده می شود، در آبان ماه برداشت می گردد. با توجه به این روال، به چنین محصولی برنج کشت دوم می گویند. البته برنج کشت دوم بر اساس محل کشت یا نوع بذر آن نیز نام کامل تری را به خود می گیرد که از آن جمله می توان به برنج کشت دوم فریدونکنار یا برنج طارم کشت دوم اشاره نمود.
در مورد برنج کشت دوم، به مزایایی از جمله بهره مندی ساقه های جوان برنج از رطوبت مرداد و شهریور ماه، و همچنین استفاده گیاه از باران پاییزی طی ماه های مهر و آبان می توان اشاره نمود. به گفته بسیاری از افراد که در زمینه برنج فعالیت می کنند، به دلیل عواملی از این دست، طعم و عطر برنج کشت دوم از برنج کشت اول یا برنج چین دوم بهتر است.
مزیت دیگری که برنج کشت دوم نسبت به برنج کشت اول دارد، فاصله بیشتر زمان برداشت تا زمان آخرین سم پاشی می باشد. چرا که در این حالت کرم ساقه خوار به عنوان اصلی ترین آفت برنج، کمتر فرصت صدمه زدن به گیاه را دارد.